Przekazanie sterów firmy to nie tylko zagadnienia prawne i podatkowe, lecz często również warstwa emocjonalna. Stąd zrozumiałe, że proces decyzyjny rozciąga się w czasie i decyzję muszą dojrzeć. Warto jednak je podjąć. Bowiem brak właściwych decyzji może zaprzepaścić lata ciężkiej pracy poświęconej budowaniu sukcesu firmy. Natomiast właściwe, a przede wszystkim podjęte w odpowiednim czasie, decyzje pozwolą zabezpieczyć finansowo założyciela firmy, jego najbliższych oraz rozwój samej firmy. Powinny one również pozwolić uniknąć, a przynajmniej zminimalizować, potencjalne nieporozumienia pomiędzy następcami.

Odpowiednie rozwiązania wbrew pozorom nie są kosztowne, pozwalają przygotować firmę do sukcesji i są neutralne podatkowo. Prawne zagadnienia związane z przekazaniem firmy zazwyczaj nie są skomplikowane. Temat sukcesji dotyczy przede wszystkim tych właścicieli firm, którzy już mogą myśleć o emeryturze, ale także młodszych przedsiębiorców. Również w ich przypadku odpowiednie rozwiązana mogą okazać się potrzebne. Zagadnienie sukcesji firmy transportowej przedstawimy w częściach z uwagi na obszerność zagadnienia. W pierwszej części przedstawione zostaną ogólne problemy. W kolejnych częściach przedstawimy bardziej szczegółowe rozwiązania oraz związane z nimi kwestie prawne i podatkowe.

Jedną z najpopularniejszych, bo najprostszych, form prowadzenia działalności gospodarczych, jest tzw. działalność jednoosobowa w oparciu o wpis do ewidencji (CEIDG). W tej formie działalność prowadzi również wiele firm transportowych. Często w firmy takie zaangażowane są całe rodziny. Z danych Ministerstwa Rozwoju podanych w uzasadnieniu projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym wynika, że w CEIDG wpisanych jest blisko 200 tys. przedsiębiorców, którzy ukończyli 65 rok życia. Jednoosobowe działalności to nie tylko małe firmy. Często są to przedsiębiorcy robiący duże obroty, zatrudniający wielu pracowników, posiadający spory majątek (nieruchomości, pojazdy, sprzęt). Przedsiębiorcy tacy mają licencje, zezwolenia, koncesje. Łączą ich liczne umowy z kontrahentami. To właśnie w przypadku tego rodzaju działalności gospodarczej pojawiało się najwięcej problemów z ich funkcjonowaniem w przypadki śmierci właściciela.

Dotychczas, wraz ze śmiercią właściciela umierała również firma. Co prawda spadkobiercy dziedziczyli składniki majątku (nieruchomości, ruchomości, pojazdy), ale nie mogli kontynuować działalności firmy spadkodawcy. Sytuację tą zmieniło wejście w życie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Uregulowano nią zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. Nowa, obowiązująca od 25 listopada 2018 r., ustawa reguluje tymczasowe funkcjonowanie tzw. jednoosobowej działalności gospodarczej po śmierci właściciela. Jednak przewidując rozwiązania tymczasowe, nie rozwiązuje ona problemu sukcesji firm w sposób kompleksowy. Dlatego, pomimo wejścia w życie ustawy, warto przemyśleć rozwiązania które temat sukcesji rozwiążą w sposób całościowy. Należy bowiem pamiętać, że kwestia przekazania firmy często wpisuje się w szerszy kontekst dziedziczenia również innych składników majątku. Różne, nieraz skomplikowane relacje rodzinne mogą spowodować, że brak odpowiednich rozwiązań może skomplikować funkcjonowanie firmy.

W mentalności wielu przedsiębiorców, w szczególności prowadzących działalność w mniejszych rozmiarach, funkcjonuje negatywny stereotyp spółki. Widzą oni ją przez pryzmat potencjalnych konfliktów pomiędzy wspólnikami, wyższych kosztów jej prowadzenia, skomplikowanej księgowości i wyższych podatków. Jest to jednak stereotyp. Oczywiście nie można wykluczyć, że w niektórych spółkach mogą pojawić się konflikty. Natomiast przy pewnych rozmiarach działalności nie ma różnicy pomiędzy kosztami prowadzenia działalności na wpisie do ewidencji a działalnością w formie spółki. Dobór odpowiedniego rodzaju spółki i jej skonfigurowanie nie muszą wiązać się również z płaceniem wyższych podatków niż w przypadku zwykłej działalności. Natomiast, co bardzo istotne, to właśnie prowadzenie działalności w formie spółki pozwala na jej przekazanie następcom w sposób bezproblemowy. Wynika to z tego, że w przypadku spółek prawa handlowego to spółka, a nie jej wspólnicy, posiada koncesje, zezwolenia oraz licencje. To spółka, a nie jej wspólnicy jest stroną umów z kontrahentami. Spółka jest właścicielem kont bankowych i stroną umów kredytowych. To spółka jest właścicielem nieruchomości, pojazdów, ciągników, naczep, maszyn. Podatnikiem VAT jest spółka. Zatem, w przypadku gdy umiera jeden ze wspólników, to umiera jeden z jej współwłaścicieli, ale nie „umiera” sama spółka, która jako samodzielny byt, może dalej działać. W zasadzie, w przypadku wszystkich spółek prawa handlowego, śmierć wspólnika pozwala kontynuować działalność prowadzoną przez spółkę. Wymaga to oczywiście odpowiednich zapisów w umowie spółki lub zgody spadkobierców lub pozostałych wspólników w przypadku braku takiego zapisu. Jednak odpowiednie zapisy umowy i dokumenty - testament lub zapis testamentowy, pozwolą na bezproblemowa kontynuację działalności. Dlatego to działalność gospodarcza w formie spółki prawa handlowego jest najlepszym rozwiązaniem pod względem sukcesji.

Jeżeli nawet właściciela jednoosobowej działalności przekonują powyższe argumenty dotyczące sukcesji firmy, na ogół pojawia się kolejny problem: jak przekształcić działalność w spółkę i w jaką? Od razu pojawia się również pytanie o podatki. I tu rzeczywiście należy przyznać, że dobór odpowiedniej spółki i właściwa ścieżka przekształcenia działalności ma podstawowe znaczenie. Wybór niewłaściwej spółki i błędy przy przekształceniu działalności w nią mogą spowodować niepowodzenie planu. Należy zauważyć, że co jakiś czas panuje „moda” na prowadzenie określonego rodzaju spółki. Często rodzaj takiej spółki jest oferowany bez uwzględnienia rzeczywistych potrzeb danego przedsiębiorcy. Kiedyś były to spółki z o.o., później spółki komandytowe ze spółką z o.o. jako komplementariuszem - sp. z o.o., sp.k. Te formy prowadzenia działalności, oczywiście, w przypadku wielu przedsiębiorców są najkorzystniejsze. Jednak są przedsiębiorcy, dla których korzystniejsze mogą okazać się inne rozwiązania, np. spółka jawna lub zwykła spółka komandytowa. Dlatego wybór rodzaju spółki należy solidnie przemyśleć i przedyskutować go zarówno z prawnikiem, jak i księgowym. Każdy rodzaj spółki ma swoje zalety i wady. Do tej kwestii wrócimy.

Przekształcenie jednoosobowej działalności w spółkę jest neutralne podatkowo zarówno na gruncie VAT, jak i podatku dochodowego. Dotyczy to zarówno spółek osobowych (spółka jawna, spółka komandytowa), jak i spółek kapitałowych (sp. z o.o., spółka akcyjna). Po przekształceniu działalności w spółkę, jednoosobowa działalność może przestać istnieć - wykreślenie z ewidencji. Oczywiście możliwe jest również utrzymanie takiej jednoosobowej działalności, jeżeli istnieje taka potrzeba. Prawidłowo przeprowadzony proces przekształcenia działalności osobowej w spółkę odbywa się bez uszczerbku dla prowadzenia tej działalności, w sposób płynny, bez przestojów. Dobrze przygotowany proces sukcesji firmy transportowej pozwala zabezpieczyć kwestie spadkowe i chroni firmę. Kolejny artykuł – wkrótce.
Dawid Korczyński Adwokat